‎ڪڏهن؟ جلد ئي.

‎توهان جو اصل نالو ڇا آهي؟ منهنجو نالو محمد يوسف حمدون المظفر آهي؛ « ‎هاملتون » رڳو انگريزي اسٽيج جو نالو آهي.

کیا موسیقی حلال ہے یا حرام ہے؟ میری رائے کے مطابق موسیقی حلال ہے، اور یہ کہ فن ایک مقصد کے تحت خوبصورت ہوسکتا ہے۔ (جوہن بَیک کی موسیقی کی خوبصورتی اور نِکی مینگز کے بے ڈھنگ شور کے ممابین ایک واضح فرق ہے۔)

‎ابن حزم رحمته الله انهن ماڻهن کي رد ڪيو جن جو چوڻ آهي ته گاني ۾ جڏهن ڪا سچائي نه هوندي آهي، ته اهو يقينن غلط فهمي آهي لکيل آهي ته حضور ﷺ ‎جن فرمايو آهي ته ”‎عملن جو دارومدار نيت تي آهي“.

‎انهي جي ڪري جيڪو به ڏوه ڪرڻ ۾ مدد ڪرڻ جي نيت سان گانو ٻڌي ٿو ته اهو ڏوهي آهي ۽ جيڪو به نيڪ ڪم ڪرڻ جي نيت سان ٻڌي ٿو ته خدا جي ٻڌايل واٽ جي ڪمن کي مظبوط ڪيو وڃي ۽ خدا جي ڪمن ۾ دلچسپي وڌي. ‎ته پوءِ اهو عمل حقيقت آهي ۽ جيڪو نه ته خدا جي ٻڌايل واٽ جي نيت سان ٻڌي ٿو ۽ نه نافرماني جي نيت سان ٻڌندو آهي ته اهو بيزاري جي حالت ۾ آهي جنهن کي معاف ڪيو وڃي ٿو. ‎اهڙي ماڻهو جو ڪيس انهيءَ ماڻهو وانگر آهي، جيڪو تفريح لاءِ باغ ۾ گھمڻ لاءِ ويندو آهي يا تماشائي وانگر پنهنجي دروازي تي ويٺو هجي.

‎انهي ڪري گاني جي معملي ۾ هيٺ ڏنل پابندين جو لازمي خيال رکڻ کپي.

• ‎گاني جو عنوان اسلام جي ٽقافت ۽ انهي جي تحليم جي خلاف نه هجي. ‎مٽال طور اگر گاني ۾ شراب جي تحريف ڪئي وئي هجي يا شراب پيئڻ جي لاءِ زور ڏنل هجي ته اهڙي گاني کي گائڻ ۽ ٻُڌڻ حرام آهي.
• ‎ڪڏهن ائين ٿيندو آهي ته گاني جو عنوان اسلام جي نصيحت جي مخالف نٿو هجي مگر گائڻ جو طريقو اهڙو هوندو آهي جو انهي کي حلال جي حد کان ٻاهر ڪڊي حرام جي حد ۾ وٺي اچي ٿو مثال طور نخرن ۽ ادائن سان گڏ گائڻ، بد حيائي انداز اختيار ڪرڻ حوس جي ويجهي ڪرڻ وارا جذبات پيدا ڪرڻ واري، فطنت پيدا ڪندڙ ۽ نفس و عياش وارا طور طريقا اختيار ڪرڻ وغيره.
• ‎ جيئن ته دين هر شئي جي انتها ۽ نا انصافي جي مخالف آهي.جيتوڻيڪ عبادت جي معاملي ۾، خون ڪرڻ جي معاملي ۾ به اهو نا انصافي جي مخالف آهي.انهي ۾ وڌيڪ وقت ضايع ڪرڻ غلط آهي جڏهن ته وقت قيمتي آهي.
  انهي ۾ شڪ نه آهي ته جائز ڪمن ۾ ضرورت کان وڌيڪ وقت ڏيڻ کان واجب ڪمن جي لاءِ وقت برباد ٿي وڃي ٿو انهي ڪري صحيح چيو وڃي ٿو ته ”‎مون فضول خرچ کي اهڙي حالت ۾ ڏٺو جو هو پنهنجو حق وڃائي رهيو هو“.
• ‎ڪجھ گانا اهڙا به هوندا آهن ٻڌڻ وارو خود کان جواب پُڇي سگهي ٿو. ‎جيڪڏهن گانو اهڙو آهي جنهن کان انهي جا جذبات جاگن ٿا ۽ انهي کي فطنت ڪرڻ لاءِ اُڪسايو ۽ روحانيت جي مقابلي ۾ حيوانيت ڪامياب ٿي وڃي ته اهڙي صورتحال ۾ هن کان پاسو ڪرڻ گهرجي جنهن سان، فطنت جي هوا هن جي دل، مذهب ۽ اخلاق ڏانهن وڌي.
• ‎انهي گاله تي سب متفق آهن ته جيڪڏهن ڪنهن گاني ۾ اگر ڪو حرام شئي شامل ٿي وڃي مٽال طور شراب جي محفل يا عياشي ۽ بد اخلاقي جهڙي ڪا شئي ته پوءِ اهڙي صورتحال ۾ گائڻ حرام آهي.